KAROL WOJTYŁA
DZIECIŃSTWO I MŁODOŚĆ
Karol Józef Wojtyła urodził się 18 maja 1920 roku w położonych na przedpolu Beskidu Małego Wadowicach nieopodal Krakowa jako drugi syn i jednocześnie najmłodsze z trójki dzieci emerytowanego porucznika Karola Wojtyły i Emilii z Kaczorowskich. Miesiąc później został ochrzczony przez ks. Franciszka Żaka w kościele pw. Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny, a jego rodzicami chrzestnymi zostali szwagier matki, Józef Kuczmierczyk oraz jej siostra Maria Wiadrowska. Rodzina Wojtyłów żyła skromnie w lokalu przy Rynku 2/4 w pochodzącym z początku XIX wieku budynku Chaima Bałamutha, utrzymując się z pensji ojca – wojskowego urzędnika w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w stopniu porucznika, matka zaś prowadziła dom i pracowała dorywczo jako szwaczka. Obecnie mieści się tam Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II. W domu Wojtyłów panowała atmosfera uduchowienia i pobożności, a oni sami cieszyli się poważaniem i szacunkiem wśród lokalnej społeczności. Wszystko to miało znaczący wpływ na rozwój duchowy i intelektualny młodego Karola. Przez pewien czas z rodziną mieszkał dziadek przyszłego papieża, Maciej Wojtyła, który zmarł 23 września 1923 i został pochowany w Lipniku, obecnie dzielnicy Bielska Białej. Starszy syn państwa Wojtyłów, Edmund Antoni, po ukończeniu wadowickiego gimnazjum podjął studia medyczne w Krakowie i został lekarzem. Drugim dzieckiem małżeństwa była córka Olga Maria, która zmarła 16 godzin po urodzeniu po urodzeniu w 7 lipca 1916 roku w Białej. Karol przystąpił do Pierwszej Komunii 25 maja 1929, a sakramentu bierzmowania udzielił mu 3 maja 1938 roku arcybiskup Adam Stefan Sapieha – przyszły papież wybrał wtedy imię Hubert.
W dzieciństwie Karola nazywano najczęściej zdrobnieniem Lolek. Już od najmłodszych lat doświadczał troski, czułej opieki i miłości najbliższych – matka miała często mawiać z pełnym przekonaniem: „Zobaczycie, mój Lolek będzie kiedyś wielkim człowiekiem”. Był zdolnym i wysportowanym chłopcem. Szczególnym upodobaniem darzył piłkę nożną, jazdę na nartach oraz wycieczki krajoznawcze, a także spacery po okolicach Wadowic, w których najczęściej towarzyszył mu ojciec, ale równie niezawodnym kompanem był także jego brat, który zawsze znajdował czas na wspólne wycieczki, grę w piłkę i rozmowy. Niestety dzieciństwo i młodość Lolka zostały naznaczone stratą najbliższych – 13 kwietnia 1929 roku, a więc gdy miał niespełna dziewięć lat, stracił matkę, a trzy lata później po zarażeniu się od pacjentki szkarlatyną w wieku 26 lat zmarł jego brat Edmund. Karol pozostał więc sam z ojcem, który dołożył wszelkich starań, aby wychować syna na dobrego człowieka, a w kształtowaniu charakteru Karola wspierały go trzy najważniejsze dla niego miejsca – kościół, szkoła i teatr.
We wrześniu 1930 roku, po zdaniu egzaminów wstępnych Karol Wojtyła rozpoczął naukę w ośmioletnim Państwowym Gimnazjum Męskim im. Marcina Wadowity o profilu klasycznym. Już wtedy jego katecheci zwrócili uwagę na wyróżniającą go ogromną wiarę i już w pierwszej klasie ks. Kazimierz Figlewicz zachęcił go do przystąpienia do kółka ministranckiego, na którego czele stanął. Katecheta ten miał również niebagatelny wpływ na dalszy rozwój duchowy młodego Karola. Chłopiec nie ma ponadto żadnych problemów z nauką, odkrywa w sobie także pasję do aktorstwa – jesienią 1934 roku zaczyna występować w przedstawieniach teatralnych. 14 maja 1938 roku kończy naukę świadectwem maturalnym z oceną celującą, które umożliwia podjęcie studiów na większości uczelni bez egzaminów wstępnych. Przyszły papież zdecydował się na studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, w związku z tym na pierwszym roku studiów przeprowadził się wraz z ojcem do rodzinnego domu matki przy ul. Tynieckiej w Krakowie. Pierwsze lata studiów to czas wytężonej nauki, spotkań grupy literackiej, a także tworzenia własnej poezji. 18 lutego po długiej chorobie umiera Karol Wojtyła senior – młody aktor zatrudnił się więc w zakładach chemicznych Solvay, a także związał się z organizacją podziemną „Unia”, chroniącą m.in. zagrożonych Żydów. Jesienią 1941 roku Karol wraz z przyjaciółmi założył Teatr Rapsodyczny, którego pierwsze przedstawienie wystawiono 1 listopada 1941. Dwa lata później Wojtyła postanowił rozstać się z teatrem – wstąpił do tajnego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Krakowie oraz rozpoczął studia na Wydziale Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
POSŁUGA KAPŁAŃSKA
1 listopada 1946 roku przyszły papież przyjął święcenia kapłańskie z rąk kardynała Adama Stefana Sapiehy, a dzień później neoprezbiter odprawił swoją Mszę św. prymicyjną w krypcie św. Leonarda na Wawelu. Jeszcze w listopadzie młody ksiądz wyjechał do Rzymu, aby kontynuować tam studia na uczelni Instituto Internazionale Angelicum, obecnie Papieski Uniwersytet w Rzymie. Dwa lata później ukończył studia, a temat jego rozprawy doktorskiej brzmiał „Zagadnienia wiary u świętego Jana od Krzyża” za którą otrzymał najwyższą ocenę, jednak z powodu braku środków na jej wydanie drukiem nie uzyskał tytułu doktorskiego, który został mu nadany dopiero w Polsce, na Uniwersytecie Jagiellońskim, na podstawie tej samej dysertacji. Dla potrzeb napisania rozprawy nauczył się języka hiszpańskiego, by móc czytać teksty świętego w oryginale.
Po powrocie do Polski został skierowany jako wikariusz do niewielkiej parafii Niegowić. W czasie swojej posługi obronił poszerzoną wersję swojej rozprawy doktorskiej, a po trzynastu miesiącach został przeniesiony przez kardynała Sapiehę do parafii św. Floriana w Krakowie. Młody duszpasterz cieszył się sympatią wiernych, szczególnie młodzieży, z którą jeździł na pielgrzymki, wędrówki górskie i spływy kajakowe i która nazywała go „Wujkiem”. Po śmierci kardynała Sapiehy w 1951 roku został skierowany na urlop celem ukończenia pracy habilitacyjnej. W tym czasie poświęcił także dużo uwagi pracy publicystycznej – w tym okresie pisał m.in., na temat chrześcijańskiej etyki seksualizmu, publikował w krakowskiej prasie katolickiej, miesięczniku „Znak” i „Tygodniku Powszechnym” – pierwszy artykuł dotyczy francuskiego ruchu księży-robotników. 12 grudnia 1953 praca „Ocena możliwości oparcia etyki chrześcijańskiej na założeniach systemu” została przyjęta jednogłośnie przez Radę Wydziału Teologicznego UJ, jednak odmowną decyzją Ministerstwa Oświaty dotyczącą zatwierdzenia tytułu ksiądz Wojtyła nie uzyskał habilitacji i dopiero 31 października 1957 otrzymał tytuł docenta. Rozpoczął pracę w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Krakowie oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim, wkrótce potem również na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie po dwóch latach objął Katedrę Etyki. Jego wykłady obejmowały głównie zagadnienia teologii moralnej i etyki małżeńskiej oraz historię filozofii, a cieszyły się tak dużym zainteresowaniem, że niektórzy studenci zmuszeni byli siadać na podłodze. We wspomnieniach swoich studentów zapisał się jako wykładowca wymagający, ale sprawiedliwy i otwarty na dyskusję. Owocem pracy naukowej oraz rozmów z młodzieżą stała się książka „Miłość i odpowiedzialność”.
NAJMŁODSZY POLSKI BISKUP
4 lipca 1958 roku Karol Wojtyła został biskupem tytularnym Ombrii, a także biskupem pomocniczym Krakowa – konsekracji biskupiej dokonał w katedrze wawelskiej 28 września tego samego roku arcybiskup Eugeniusz Baziak. Jako biskup przyjął hasło przewodnie swojej posługi brzmiące „Totus Tuus” (łac. Cały twój), kierując je do Maryi. W 1962 roku został krajowym duszpasterzem środowisk twórczych i inteligencji, a dwa lata później, po śmierci poprzednika Eugeniusza Baziaka, został mianowany Arcybiskupem Metropolitą Krakowa, stając się tym samym najmłodszym, bo 43-letnim, Arcybiskupem na świecie. Zaledwie po trzech latach dołączył do Kolegium Kardynalskiego, również stając się jego najmłodszym członkiem.
KARDYNAŁ
Karol Wojtyła otrzymał czerwony biret od papieża Pawła VI, a jego kościołem tytularnym stał się kościół pw. Św. Cezarego Męczennika na Palatynie. Doskonale znając łacinie, aktywnie uczestniczył w obradach Soboru Watykańskiego II pisząc opracowania oraz wypowiadając się m.in. na temat reformy liturgicznej, zabierał również głos w czasie debaty o Objawieniu, w debacie o Kościele jako ludzie Bożym, wypowiadał się w temacie wolności religijnej i wynikającej z niej odpowiedzialności oraz w debacie na temat powołania świeckich a także na temat dialogu Kościoła ze światem, przemawiał na temat chrześcijańskiego rozumienia świata i o problemie współczesnego ateizmu. Miał niebagatelny wpływ na przygotowanie tekstu Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, a nawet na treść encykliki „Humanae vitae” Pawła VI. Kiedy został zaproszony do Watykanu na pierwszy Synod Biskupów jesienią 1967, odmówił wzięcia w nim udziału w geście solidarności z Prymasem Tysiąclecia, który nie dostał zgody na wyjazd z kraju. Mimo wszystko poświęcał wiele czasu również podróżom zagranicznym w celach ewangelizacyjnych i religijnych odwiedzając m.in. Stany Zjednoczone, Kanadę, Australię czy Republikę Federalną Niemiec, w których uczestniczył w międzynarodowych zjazdach teologicznych. Jako kardynał w ramach swojej pracy często odwiedzał zagraniczne parafie i uczelnie, w 1976 roku prowadził rekolekcje wielkopostne w Watykanie, ściśle współpracował z Prymasem Polski Kardynałem Stefanem Wyszyńskim. W sierpniu 1978 roku wspólnie wybrali się do Rzymu, by uczestniczyć w uroczystościach pogrzebowych papieża Pawła VI, a następnie w mającym wyłonić jego następcę konklawe, którym został arcybiskup Wenecji Albino Luciani, który obejmując tron piotrowy przyjął imię Jan Paweł I. Zmarł on po miesiącu, w związku z tym w październiku odbył się pogrzeb, a po nim kolejne konklawe, które 16 października wyłoniło nowego następcę św. Piotra – Karola Wojtyłę, który na cześć swoich poprzedników przyjął imię Jan Paweł II.
WYBÓR NA PAPIEŻA
Wybór ten przerwał tradycję wybierania na najwyższy urząd w Kościele włoskich duchownych, którzy zostawali biskupami Rzymu nieprzerwanie od 455 lat. Wybór kardynała wywodzącego się z kraju komunistycznego miał znaczący wpływ na wydarzenia lat osiemdziesiątych w Europie Wschodniej i Azji. Sam Jan Paweł II wielokrotnie przywoływał spełnione poprzez jego wybór proroctwo Juliusza Słowackiego z wiersza „Słowiański papież”:
„Pośród niesnasek Pan Bóg uderza
w ogromny dzwon,
dla słowiańskiego oto papieża
otworzył tron.”
Jako pięćdziesięcioośmiolatek stał się też najmłodszym papieżem od wyboru Piusa IX w 1846 roku, który wybrany został mając 54 lata. Sześć dni po konklawe miała miejsce inauguracja pontyfikatu, w czasie której padły słynne słowa „Nie lękajcie się! Otwórzcie drzwi Chrystusowi!”.
PONTYFIKAT
Trwający 26 lat i 5 miesięcy (9666 dni) pontyfikat Jana Pawła II stał się trzecim pod względem długości w historii, po pontyfikacie św. Piotra i bł. Piusa IX. Polski papież zasłynął przyczynieniem się do obalenia systemu komunistycznego, pielgrzymowaniem z orędziem pokoju po całym świecie, obroną rodziny, troską o ubogich, chorych i starszych. Zainicjował Światowe Dni Młodzieży, Światowe Dni Modlitw o Pokój, Lata jubileuszowe, Światowe Spotkania Rodzin, ogłosił nowy Kodeks Prawa Kanonicznego i Katechizm Kościoła Katolickiego, był wielkim promotorem ekumenizmu spotykając się z wyznawcami różnych wyznań i religii. Dokładał starań w budowaniu jedności pomiędzy Kościołami chrześcijańskimi, ale również poświęcił wiele czasu walcząc z antysemityzmem – wygłosił wiele przemówień i napisał wiele listów dotyczących stosunku chrześcijan do żydów. Potępił antysemityzm uznając go za nie do pogodzenia z chrześcijaństwem. Również jako pierwszy papież odwiedził synagogę. Dbał o zgodę i porozumienie także z przedstawicielami innych religii – w 1999 ucałował Koran przywieziony przez muzułmańskich duchownych i uczestniczył we wspólnej modlitwie przedstawicieli kilkudziesięciu religii światowych w Asyżu.
W czasie swojego pontyfikatu nazwany został papieżem-pielgrzymem: odbył 104 zagraniczne podróże apostolskie odwiedzając 129 narodów na wszystkich zamieszkałych kontynentach, 146 podróży na terytorium Włoch (poza Rzym i Castel Gandolfo), 748 wizyt w Rzymie, diecezji rzymskiej oraz Castel Gandolfo, przemierzając łącznie ponad 1,5 mln kilometrów i spotykając się oficjalnie i nieoficjalnie z ponad 1600 głowami państw i premierami, z kolei liczba audiencji generalnych sięgnęła 1164, w których brało udział 17 665 800 osób z całego świata. Był pierwszym papieżem, który odwiedził Wielką Brytanię, dwukrotnie przemawiał w siedzibie ONZ w Nowym Jorku, odwiedził komunistyczną Kubę, a w 2000 pielgrzymował do Ziemi Świętej, gdzie modlił się pod Ścianą Płaczu w Jerozolimie, z kolei mimo wielu starań nigdy nie odbył pielgrzymki do Rosji. Najczęściej odwiedzał Polskę (9 razy), Stany Zjednoczone (7 razy), Francję (7 razy) Hiszpanię (5 razy) i Meksyk (5 razy). Słynął ze znajomości wielu języków, w których przemawiał do słuchających go wiernych. Opublikował 14 encyklik, 14 adhortacji apostolskich, 11 konstytucji apostolskich, 45 listów apostolskich i 31 Motu Proprio (listów o charakterze dekretu), wygłosił także 3288 zaplanowanych przemówień w czasie swoich pielgrzymek. Dokonał 1338 beatyfikacji i 482 kanonizacji podczas 51 uroczystości. Na dziewięciu konsystorzach powołał na kardynałów 231 duchownych. Za jego pontyfikatu zaszły istotne zmiany w postrzeganiu urzędu papieża – zaraz po swoim wyborze nie pozwolił prymasowi Wyszyńskiemu uklęknąć przed sobą, swoje pierwsze przemówienie wygłosił w języku narodu, do jakiego przemawiał – po włosku, choć panującym zwyczajem było wygłoszenie pierwszego przemówienia po łacinie. Choć z części elementów ceremoniału zaczęto rezygnować już za Jana XXIII, to jednak dopiero Jan Paweł II zlikwidował większość barier między papieżem a wiernymi, przyjmując postawę Ojca bliskiego wszystkim ludziom – miał zwyczaj całowania ziemi kraju, do którego przybywał z pielgrzymką, w kontaktach z ludźmi pozwalał sobie na żarty i bezpośredniość, spotykał się z wiernymi, brał udział w przedsięwzięciach artystycznych takich jak koncerty czy projekcje filmowe, odprawiał msze święte dla wielkich tłumów organizując je na stadionach, lotniskach bądź placach, dopuszczając udział zespołów folklorystycznych w czasie mszy i wygłaszając całe homilie lub przynajmniej ich część w języku danego kraju.
ZAMACH
13 maja 1981 na Placu św. Piotra w Rzymie Jan Paweł II został postrzelony z odległości trzech i pół metra przez tureckiego zamachowca Mehmeta Ali Agcę. Ochrona przewiozła papieża do kliniki Gemelli, gdzie poddano go sześciogodzinnej operacji, nigdy nie wrócił jednak do pełni zdrowia. Wierzył, że ocalenie zawdzięcza nie tylko szczęściu, ale też wstawiennictwu Najświętszej Maryi Panny, co wyrażał słowami „Jedna ręka strzelała, a inna kierowała kulę”. Zamach miał miejsce w rocznicę objawienia Matki Boskiej w Fatimie, dlatego po rehabilitacji Jan Paweł II odbył pielgrzymkę do Fatimy, w czasie której przekazał kulę do Sanktuarium, po czym została ona umieszczona w koronie figury Maryi. Badania archiwalne ujawniły, że istniała możliwość udaremnienia zamachu, jednak sygnały ostrzegawcze przekazane przez amerykańską CIA zostały zlekceważone. Po zamachu wprowadzono środki bezpieczeństwa i pojazd wykorzystywany do poruszania się wśród tłumów, tzw. Papamobile, został opancerzony. Rok po zamachu udał się do Fatimy by podziękować za ocalenie, został wówczas zaatakowany bagnetem przez Juana Marię Fernándeza y Krohna, jednak nie odniósł poważniejszych obrażeń. Do końca życia cierpiał z powodu wielu dolegliwości będących następstwem postrzału, nigdy jednak nie ukrywał ich przed wiernymi i wciąż podróżował oraz pełnił swoją posługę chcąc pokazać oblicze zwykłego człowieka doświadczającego cierpienia, był także żywym przykładem głoszonych nauk na temat godności ludzkiego cierpienia porównywanego do męki Chrystusa. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych zauważalna stała się choroba Parkinsona, która stopniowo się pogłębiała, jednak mimo licznych spekulacji i sugestii ustąpienia z urzędu biskupa Rzymu, pełnił swoją funkcję aż do śmierci. 13 maja 1992 roku, w jedenastą rocznicę zamachu ustanowił Światowy Dzień Chorego obchodzony corocznie 11 lutego w dniu wspominania w Kościele objawienia w Lourdes.
CHOROBA I ŚMIERĆ
Niedługo przed śmiercią w 2005 roku Jan Paweł II stracił głos i nie mógł przemawiać do wiernych – przeszedł grypę oraz tracheotomię wykonaną z powodu niewydolności oddechowej. Zmarł 2 kwietnia, a pogrzeb odbył się sześć dni później. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyło 300 tysięcy wiernych, a dwa miliardy oglądały transmisję w telewizji. Trumna z ciałem została złożona w podziemiach bazyliki św. Piotra.
